Noże skandynawskie

Historia noża

Wynalazek noża można postawić w jednym szeregu z takimi osiągnięciami pierwotnego człowieka, jak oswojenie ognia i udomowienie dzikich zwierząt. Te trzy zjawiska towarzyszą człowiekowi na przestrzeni całej historii ludzkiej cywilizacji. Swoje pierwsze, prymitywne jeszcze narzędzia, człowiek wyrabiał z drewna, odłamków poroża i krzemienia. Trudno w tej chwili jednoznacznie stwierdzić, czy nóż człowieka pierwotnego był kamienny, kościany czy drewniany. Zwolennicy teorii "drewnianej" i "kościanej" twierdzą, że materiały organiczne, jak kość i drewno, mogą zmurszeć, spalić się, rozłożyć. Dlatego archeolodzy znajdują przede wszystkim noże kamienne. Bywają znaleziska kamiennych narzędzi sprzed miliona lat; pewnie używano wówczas też i drewnianych, ale te po prostu nie przetrwały do naszych czasów. Tym niemniej, niektóre rzadkie, zachowane drewniane pamiątki świadczą o tym, że do wyrobu noży używali nasi przodkowie wszystkich trzech materiałów.

Noże kamienne

Ludzie pierwotni wyrabiali swoje narzędzia z krzemienia, kwarcu, kwarcytu i piaskowca. Wybór materiału zależał od miejscowych warunków. Uderzając metodycznie w krzemienną bryłę, człowiek odbijał duże odłamki i zdobywał w ten sposób prymitywne narzędzia. Z kamiennych odłamków powstawały liczne narzędzia tnące.

Kształt kamiennych narzędzi sugeruje, że były one narzędziami ręcznymi bez jakichkolwiek rękojeści. W tamtym okresie trudne, prawie niemożliwe jest rozróżnienie przeznaczenia przedmiotów używanych jako narzędzia i jako broń. Niektóre z nich można już nazwać kamiennymi nożami. Można było nimi oddzielić skórę od mięsa ubitego zwierzęcia, pokroić mięso i nadać kształt kawałkowi drewna. Zdejmowanie skóry i jej dalsza obróbka były ważnym elementem rozwoju pracy.

Znalezione w Finlandii stanowiska człowieka pierwotnego zawierają wiele kwarcowych odłamków, które były w użyciu jako prymitywne narzędzia pracy. Doskonale zachował się do naszych dni odłamek kamiennego noża, przypominający kształtem "nóż fiński". Na dość cienkim odcinku noża, który służył za uchwyt, był nawinięty pasek skóry, analogicznie jak na współczesnych nożach fińskich rzemień do podwieszania noża na pasie.

Noże drewniane

Z różnych gatunków drewna najbardziej odpowiednie do wyrobu noży były gatunki twarde. Pierwsze noże wykonywano zasadniczo z hebanu i bambusa; były mocne i dobrze cięły. Takim nożem krojono owoce i materiały bardziej miękkie niż drewno. Ostrzenie wykonywano, podobnie jak współczesnych fińskich noży, na specjalnym kamieniu. Aby wzmocnić miękkie gatunki drewna, przodkowie dzisiejszych Finów rozgrzewali je na węglach i potem szlifowali ostrze. Tamte prehistoryczne noże wyglądały jak dzisiejsze noże drewniane do rozcinania papieru.

Noże kościane

Do przodków noża fińskiego zaliczają się też kościane narzędzia pracy, wykorzystywane do różnych potrzeb: skórowania i rozbioru dziczyzny, czyszczenia ryb, wycinania płatów kory, itp. Kościany nóż powstawał z kości goleniowej upolowanych dużych zwierząt, jak łoś czy jeleń. Szlifując kość na kamieniu nadawano jej pożądany kształt. Aby lepiej nadawał się do cięcia, w kościane ostrze noża wstawiano drobne kamienne odłamki, których ostre krawędzie ułatwiały krojenie.

Kościane noże wyrabiano też z poroża dużych zwierząt. Jeszcze do niedawna Lapończycy używali noży wykonanych z kości do oprawiania ryb.

W Finlandii znaleziono w 1914 r. nóż wykonany z poroża łosia ze wstawkami z ostrych odłamków kamienia. Wiek znaleziska określono na ok. 8000 lat.

Noże z brązu

Na Wschodzie obróbka metali, a zwłaszcza miedzi i brązu znana była od niepamiętnych czasów. U Egipcjan, Asyryjczyków, Żydów, Persów i Fenicjan obróbka brązu stała na wysokim poziomie. Dlatego wśród archeologicznych znalezisk noże z brązy występują w znacznych ilościach. Prawie nie różnią się od swoich późniejszych zmienników z żelaza i stali.

Typy noży

Stopniowo ludzie zaczęli opanowywać coraz to nowe tereny na powierzchni ziemi. Zmieniały się warunki bytowania, zaczęły się formować grupy etniczne. Warunki terenowe będąc elementem codziennego życia grupy, odgrywały niebagatelną rolę w rozwoju kultury. Przedmioty codziennego użytku, jako część narodowej kultury, także ulegały zmianom.

Na przykład, w zależności od miejsca zamieszkania plemion, nóż stawał się bronią albo narzędziem pracy i polowania. Pierwotnie podstawowym narzędziem podczas polowania był łuk, ale okazało się, że dużą zwierzynę łatwiej i szybciej można zabić nożem. Powinien być w tym celu odpowiednio długi i wąski, odpowiedni do skłucia zwierzyny, jak niemieckie noże myśliwskie.

U narodów Kaukazu, którym często przychodziło walczyć z sąsiednimi plemionami, nóż przekształcił się w niebezpieczny kindżał i obecnie stanowi element narodowego stroju wielu narodów tamtego regionu.

I przeciwnie, u pokojowych Finów, mieszkańców lasów, nóż ma zdecydowanie niewinny wygląd. Współczesne noże fińskie mają głownię krótszą od rękojeści, co wyraźnie wskazuje na jego pokojowe przeznaczenie; można takim nożem co najwyżej patyk ostrugać, albo zrobić miotłę do bani. Normalny fiński nóż ma zawsze głownię krótszą od rękojeści, tzn. jego długość nie przekracza szerokości męskiej dłoni.

W związku z innymi potrzebami w środowisku Lapończyków, nóż zmienił u nich nieco swoją formę. Lapoński nóż jest dłuższy, a jego ostrze rozszerza się nieco na końcu, jako że często przychodzi posługiwać się nim jak toporkiem, a dłuższa i szersza głownia lepiej rąbie, niż zwykły nóż fiński.

19-04-2011 SK